Τέλος στα αφεντικά

Σε μία πρόχειρη έρευνα μεταξύ των κυριοτέρων Ευρωπαϊκών γλωσσών δεν βρήκα άλλη περίπτωση, πλην της Ελληνικής, όπου η συνήθης λέξη που χρησιμοποιείται για να περιγράψει τον εργοδότη είναι το αντώνυμο της λέξης “δούλος”. Εν προκειμένω, η λέξη “αφεντικό” που προέρχεται από τον “αφέντη”, τον ιδιοκτήτη δηλαδή του σκλάβου, δεν χρησιμοποιείται μόνο στα συνθήματα της πεπαλαιωμένης αριστεράς αλλά αποτελεί μέρος του καθημερινού λεξιλογίου όταν θέλει κανείς να αναφερθεί στον προϊστάμενο ή στον εργοδότη του. Αντίθετα στις περισσότερες ευρωπαϊκές γλώσσες χρησιμοποιείται η λέξη “αρχηγός” (Chef) ή επιβλέπων (το αγγλικό “boss”) ενώ το γαλλικό "patron" προέρχεται από τα λατινικά όπου αναφερόταν στον επικεφαλής ενός γένους πατρικίων ή στον εργοδότη ενός απελευθερωμένου (τέως) δούλου.

Η ευρεία χρήση ενός όρου που δεν έχει καμία θέση σε μία βιομηχανική κοινωνία, πολλώ μάλλον στην σημερινή μετά-βιομηχανική κοινωνία της γνώσης, θα πρέπει κατά τη γνώμη μου να μας προβληματίσει σοβαρά. Σημειολογικά υποβιβάζει τον εργαζόμενο σε επίπεδο καταδυναστευόμενου, δεσποζόμενου και ανελεύθερου ατόμου και τον εργοδότη σε δυνάστη. Ταυτόχρονα, σε μία ειδική εκδοχή του Συνδρόμου της Στοκχόλμης (φαινόμενο που περιγράφει την περίπτωση τεσσάρων Σουηδών που κρατήθηκαν, το 1973, ως όμηροι για έξι ημέρες σε θησαυροφυλάκιο τράπεζας και κατά τη διάρκεια της ληστείας, «δέθηκαν» συναισθηματικά με τους εγκληματίες που τους κρατούσαν) η έννοια του “αφεντικού” συνεπάγεται και αυξημένη ευθύνη προς τον εργαζόμενο η οποία ξεφεύγει από το αυστηρά επαγγελματικό επίπεδο, όπως οι πάλαι ποτέ "ψυχοκόρες". Χαρακτηριστική, είναι π.χ. η τεράστια σημασία που αποδίδει ο μέσος Έλληνας υπάλληλος στον χρόνο υπηρεσίας στον ίδιο εργοδότη ως πηγή αυξημένης υποχρέωσης του δεύτερου, άσχετα από τις επικρατούσες οικονομικές συνθήκες. Σε αυτό βεβαίως έχει συμβάλλει το στρεβλό εργασιακό θεσμικό πλαίσιο το οποίο, μέχρι πρότινος τουλάχιστον, αντάμοιβε πλουσιοπάροχα, τόσο μισθολογικά όσο και σε επίπεδο ύψους αποζημίωσης, την ηλικιακή εξέλιξη του εργαζομένου και όχι την παραγωγικότητά του. Ένα εργασιακό πλαίσιο το οποίο εύστοχα ο καθηγητής Ι. Ληξουριώτης χαρακτήρισε σε πρόσφατη ομιλία του “φυλετικό”, “συγκρουσιακό” και κυρίως απολύτως ξεπερασμένο σε όρους μετα-βιομηχανικούς.

Η εργασιακή σχέση είναι κατά βάση μια εμπορική σχέση μεταξύ δύο ανθρώπων με ελεύθερη βούληση. Οι βασικές αρχές του ελληνικού θεσμικού πλαισίου, ο εκπεφρασμένος στόχος του οποίου είναι η “προστασία” του εργαζόμενου από τον εργοδότη, τις αγορές, το καπιταλιστικό σύστημα κλπ, δηλαδή η εργασία αορίστου χρόνου, η επακριβώς ορισμένη ειδικότητα και ο συγκεκριμένος χώρος εργασίας έχουν ξεπεραστεί πρακτικά εδώ και δεκαετίες ενώ σήμερα το “γραφείο” ενός υπαλλήλου μπορεί να είναι ακόμη και το κινητό του τηλέφωνο ή το tablet.

Το θεσμικό πλαίσιο που διέπει τις εργασιακές σχέσεις αλλάζει, έστω με τρόπο αργό και πρόχειρο, υπό την πίεση της τροϊκας που βλέπει με δέος την ανεργία στους νέους να καλπάζει προς το δυσθεώρητο 60%. Πλέον η πραγματική νομιμοποίηση των “κοινωνικών εταίρων” αποτελεί βασική προϋπόθεση για περαιτέρω εξυγίανση. Ο νέος νόμος στα ΑΕΙ απέδειξε, μέσω της ανάδειξης με ηλεκτρονική ψηφοφορία των διοικήσεων των ΑΕΙ, ότι η συντριπτική πλειοψηφία της ακαδημαϊκής κοινότητας δεν εκπροσωπείτο τελικά από τους “εκπροσώπους” της.

Οι αλλαγές αυτές αποτελούν προϋπόθεση εκσυγχρονισμού της χώρας και εξόδου από την κρίση. Ένδειξη ότι έχουν πετύχει θα έχουμε όταν θα αρχίσει να φθίνει η χρήση της λέξης “αφεντικό” για να περιγράψει τον εργοδότη, τον προϊστάμενο και στην πραγματικότητα τον συνεργάτη.