Τα «τερλίκια» ως συστημικό πρόβλημα

Η Ελληνική Αστυνομία, αρχικά, και στη συνέχεια η Ανεξάρτητη Αρχή Δημοσίων Εσόδων του ελληνικού κράτους επέβαλαν πρόσφατα πρόστιμα 200 ευρώ και 2.600 ευρώ, αντίστοιχα, σε μία 90χρονη κυρία που προσπαθούσε να επιβιώσει πουλώντας πλεκτές παντόφλες («τερλίκια») προς 3-4 ευρώ το ζευγάρι, στη λαϊκή αγορά της περιοχής της. Η κατακραυγή που ακολούθησε στα μέσα μαζικής ενημέρωσης οδήγησε σε αναδίπλωση και τις δύο υπηρεσίες, ενώ ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας κάλεσε τον διοικητή της ΑΑΔΕ και του είπε ότι «πρέπει [...] να γνωρίζουν οι Αρχές είσπραξης των κάθε είδους εσόδων ότι πρέπει να τηρούν την αρχή της νομιμότητας και αυτές, όπως και οι πολίτες. Και να θυμούνται ότι μέρος της αρχής της νομιμότητας και πολύ σημαντικό, γιατί έχει βάση στο Σύνταγμα, είναι ο ανθρωπισμός, η δικαιοσύνη και η κοινωνική δικαιοσύνη. Ας μην ξεχνάμε, σε τέτοιες ώρες και σε τέτοιους καιρούς, τον άνθρωπο, όταν ασκούμε τα καθήκοντά μας». Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας, ως επιφανής νομικός, θα έπρεπε να είχε αντιληφθεί εν προκειμένω τον εξόχως αντιφατικό χαρακτήρα του σχολίου του. Από θεσμικής πλευράς γενικά στην Ελλάδα, ειδικά στη φορολογική νομοθεσία και νομολογία, «ο ανθρωπισμός, η δικαιοσύνη και η κοινωνική δικαιοσύνη» δεν είναι «μέρος της αρχής της νομιμότητας». Εξίσου αντιφατικός ήταν και ο διοικητής της ΑΑΔΕ που είπε ότι η Αρχή της οποίας προΐσταται «πρέπει να δείχνει την κατανόηση και την ευαισθησία σε όσες περιπτώσεις απαιτείται», για να το διορθώσει αργότερα λέγοντας ότι «χρειάζεται ο νομοθέτης να επανεξετάσει συνολικά το σχετικό πλαίσιο κι εμείς στην ΑΑΔΕ είμαστε έτοιμοι να τα δούμε όλα αυτά από κοινού».

Στην υπόθεση της ταλαίπωρης γριούλας τόσο η αστυνομία όσο και τα στελέχη της ΑΑΔΕ έκαναν νομίμως τη δουλειά τους και εγκαλούνται για αυτό από τον ίδιο τον ΠτΔ. Στην πραγματικότητα, την ευθύνη έχουν οι κατά καιρούς νομοθέτες αλλά και οι υπηρεσίες του υπουργείου Οικονομικών και της ΑΑΔΕ που «ερμηνεύουν», συχνά όπως θέλουν, τη φορολογική νομοθεσία με τις περίφημες εγκυκλίους, οι οποίες μέχρι τα τέλη του περασμένου χρόνου έφεραν το αναχρονιστικό πρόθεμα «ΠΟΛ», από τη λέξη «πολύγραφος». Η υπόθεση των «τερλικιών» δεν είναι η εξαίρεση αλλά ο κανόνας, εξαιτίας ενός εγγενώς άδικου, στρεβλού και θεσμικά άρρωστου φορολογικού συστήματος.

Γνωστός δημοσιογράφος, πριν από περίπου 25 χρόνια, είχε υπολογίσει ότι ένας οδηγός που τηρεί ευλαβικά τα όρια ταχύτητας χρειαζόταν γύρω στις έντεκα ώρες για να φθάσει από την Αθήνα στη Θεσσαλονίκη. Το υφιστάμενο φορολογικό πλαίσιο δεν διαφέρει, κατ’ αναλογίαν, από την προαναφερθείσα παράνοια, ενώ το ζητούμενο είναι να αλλάξει ριζικά και να προσομοιάζει με τον σημερινό ΠΑΘΕ, τα όρια ταχύτητας του οποίου καθιστούν τη νομιμότητα χρήσιμη και ανεκτή. Χωρίς να χρειάζεται κατανόηση και ευαισθησία, οι οποίες στη χώρα μας, όπου η φοροδιαφυγή και η διαφθορά εξακολουθούν να οργιάζουν, συχνά παρέχονται με το αζημίωτο.

Το δράμα των «τερλικιών» δεν μπορεί να χρεωθεί στην «αναισθησία» των Αρχών, οι οποίες σπανίως δείχνουν κατανόηση και ευαισθησία, αφού η βαυαρική τυπολατρία έχει εισαχθεί από τον 19ο αιώνα στο θεσμικό DNA της χώρας. Αντιθέτως, είναι σύμπτωμα ενός εγγενώς θεσμικά και συστημικά στρεβλού, άνισου, ψηφοθηρικού, αντιαναπτυξιακού και εντέλει μη βιώσιμου φορολογικού πλαισίου. Το οποίο σπρώχνει στη φοροδιαφυγή εκατοντάδες χιλιάδες φορολογουμένους, μεταξύ των οποίων και η άτυχη γριούλα με τα «τερλίκια», όχι επειδή δυστροπούν έναντι του κοινωνικού συνόλου αλλά καθαρά για λόγους επιβίωσης. Οσοι για πρακτικούς ή άλλους λόγους δεν μπορούν να κλέψουν φεύγουν από τη χώρα, προκαλώντας ένα καταστροφικό brain drain. Το ίδιο σύστημα έχει οδηγήσει σήμερα σχεδόν τους μισούς φορολογουμένους στο κόκκινο, εντείνοντας την αδικία και την οικονομική παράλυση. Για τον λόγο αυτό η δήλωση του διοικητή της ΑΑΔΕ περί ανάγκης συνολικής επανεξέτασης του φορολογικού πλαισίου έχει τεράστια σημασία. Γιατί στην Ελλάδα τα «τερλίκια» αντανακλούν απόλυτα τη φορολογική καθημερινότητα πολιτών και επιχειρήσεων.

* Καθημερινή, 6.5.2019

Μαθήματα από την Ιαπωνία

H ​​Ιαπωνία και ιδιαίτερα τα χωριά και οι πόλεις της, ήταν κατά το παρελθόν ιδιαίτερα ευάλωτα σε πυρκαγιές, αφού το σύνολο των σπιτιών ήταν ξύλινα. Χαρακτηριστική ήταν η «Μεγάλη φωτιά του Εντο», που ξέσπασε το 1657 στην περιοχή όπου βρίσκεται σήμερα το Τόκιο και πήρε περισσότερες από 100.000 ψυχές.

Χρειάστηκαν πολλά χρόνια για να ξαναχτιστεί η πόλη, ενώ ο Σογκούν αξιοποίησε την ευκαιρία ρυμοτομώντας εκ νέου τη μετέπειτα πρωτεύουσα της Ιαπωνίας. Η φωτιά αυτή υπήρξε καταλυτική για τη μελλοντική οργάνωση της πυρόσβεσης και γενικότερα της αντιμετώπισης των φυσικών καταστροφών.

Η αξιοθαύμαστη στάση των Ιαπώνων μπροστά στην καταστροφή δεν εξηγείται μόνο από τις δυσκολίες που αντιμετώπιζαν ιστορικά και τη σχετική, κατά το παρελθόν, απομόνωση της νησιωτικής αυτής χώρας από τον υπόλοιπο κόσμο. Εχει τις ρίζες της και στην κοινωνική οργάνωση, την προγονολατρική θρησκεία, σε αυτό δηλαδή που ο Λευκάδιος Χερν εύστοχα αποκάλεσε «the community cult», δηλαδή στον τρόπο με τον οποίο λειτουργεί ο Ιάπωνας εντός της κοινότητάς του.

Δεν είναι τυχαίο ότι εδώ και εκατοντάδες χρόνια κάθε χωριό ή περιοχή είχε τα δικά του «κούμι-τσο», δηλαδή τους κανόνες που ρύθμιζαν λεπτομερώς τις λειτουργίες του. Ενας εξ αυτών αναφέρει: «Οταν ξεσπά φωτιά, οι άνθρωποι πρέπει να σπεύσουν αμέσως επί τόπου, φέρνοντας ο καθένας έναν κουβά γεμάτο νερό και να καταβάλουν κάθε προσπάθεια να τη σβήσουν υπό τις οδηγίες των αξιωματούχων. Οσοι απουσιάσουν θα λογοδοτήσουν».

Για τον Ιάπωνα το καθήκον προς την κοινότητα είναι δεύτερη φύση του. Το καλό του συνόλου υπήρχε ανέκαθεν σημαντικότερο από εκείνο του ατόμου σε μια κοινωνία με ασφυκτικούς κανόνες, οι οποίοι όμως, αντί να λειτουργούν ως μέσο καταπίεσης, αποτελούν για τους Ιάπωνες τη βάση της αρμονικής συμβίωσης. Τους βοηθούν δε να αντιμετωπίσουν πολύ καλύτερα καταστάσεις εκτάκτου ανάγκης. Βεβαίως, η ικανότητα αυτή συνδυάζεται με τη λεπτομερή προετοιμασία και τον εξαντλητικό σχεδιασμό και οργάνωση «διά παν ενδεχόμενο».

Σε μία πυρκαγιά ή φυσική καταστροφή, το πρώτο τους μέλημα είναι, προφανώς, η προστασία της ζωής αλλά και της περιουσίας των πολιτών. Μετά τη λήξη του όποιου συμβάντος μελετούν προσεκτικά τα δεδομένα με στόχο να μην επαναληφθούν τυχόν λάθη στο μέλλον και επικαιροποιούν τα σχέδια εκτάκτου ανάγκης ενσωματώνοντας τη νέα εμπειρία.

Κατά τη διάρκεια αυτών των δύο σταδίων κανείς δεν ασχολείται με την απόδοση ευθυνών κάτι που γενικά θεωρείται δευτερεύον. Αυτό έρχεται στο τρίτο στάδιο, ενώ συνήθως η ανάληψη ευθύνης γίνεται σε επίπεδο ομάδας. Ταυτόχρονα ο επικεφαλής του οργανισμού ζητά δημόσια συγγνώμη και συχνά παραιτείται. Το έθιμο του συνδυασμού αυτής με τελετουργική αυτοκτονία (χαρακίρι, ή σωστότερα, σεπούκου) έχει ατονήσει εδώ και πολλές δεκαετίες. Σε κάθε περίπτωση πάντως στην Ιαπωνία τα δύο πρώτα στάδια είναι μακράν τα σημαντικότερα, διότι αντιλαμβάνονται ότι το να βρεθεί ποιος φταίει δεν λύνει το πρόβλημα ούτε αποτρέπει την επανάληψή του στο μέλλον.

Με δεδομένη την τραγωδία στην Αττική και την προφανή συστημική αποτυχία έχουμε να μάθουμε πολλά από τους Ιάπωνες, παρά τις μεγάλες διαφορές νοοτροπίας των δύο λαών. Ετσι, πριν αναζητηθούν και αποδοθούν επιχειρησιακές και πολιτικές ευθύνες, κάτι που πρέπει να γίνει σε κάθε περίπτωση, είναι σημαντικό να μάθουμε από τα λάθη μας για να αποφευχθεί παρόμοια τραγωδία στο μέλλον.

* φιλοξενήθηκε ευγενώς στην Καθημερινή της 30.7.2018