Τέλος στα αφεντικά

Σε μία πρόχειρη έρευνα μεταξύ των κυριοτέρων Ευρωπαϊκών γλωσσών δεν βρήκα άλλη περίπτωση, πλην της Ελληνικής, όπου η συνήθης λέξη που χρησιμοποιείται για να περιγράψει τον εργοδότη είναι το αντώνυμο της λέξης “δούλος”. Εν προκειμένω, η λέξη “αφεντικό” που προέρχεται από τον “αφέντη”, τον ιδιοκτήτη δηλαδή του σκλάβου, δεν χρησιμοποιείται μόνο στα συνθήματα της πεπαλαιωμένης αριστεράς αλλά αποτελεί μέρος του καθημερινού λεξιλογίου όταν θέλει κανείς να αναφερθεί στον προϊστάμενο ή στον εργοδότη του. Αντίθετα στις περισσότερες ευρωπαϊκές γλώσσες χρησιμοποιείται η λέξη “αρχηγός” (Chef) ή επιβλέπων (το αγγλικό “boss”) ενώ το γαλλικό "patron" προέρχεται από τα λατινικά όπου αναφερόταν στον επικεφαλής ενός γένους πατρικίων ή στον εργοδότη ενός απελευθερωμένου (τέως) δούλου.

Η ευρεία χρήση ενός όρου που δεν έχει καμία θέση σε μία βιομηχανική κοινωνία, πολλώ μάλλον στην σημερινή μετά-βιομηχανική κοινωνία της γνώσης, θα πρέπει κατά τη γνώμη μου να μας προβληματίσει σοβαρά. Σημειολογικά υποβιβάζει τον εργαζόμενο σε επίπεδο καταδυναστευόμενου, δεσποζόμενου και ανελεύθερου ατόμου και τον εργοδότη σε δυνάστη. Ταυτόχρονα, σε μία ειδική εκδοχή του Συνδρόμου της Στοκχόλμης (φαινόμενο που περιγράφει την περίπτωση τεσσάρων Σουηδών που κρατήθηκαν, το 1973, ως όμηροι για έξι ημέρες σε θησαυροφυλάκιο τράπεζας και κατά τη διάρκεια της ληστείας, «δέθηκαν» συναισθηματικά με τους εγκληματίες που τους κρατούσαν) η έννοια του “αφεντικού” συνεπάγεται και αυξημένη ευθύνη προς τον εργαζόμενο η οποία ξεφεύγει από το αυστηρά επαγγελματικό επίπεδο, όπως οι πάλαι ποτέ "ψυχοκόρες". Χαρακτηριστική, είναι π.χ. η τεράστια σημασία που αποδίδει ο μέσος Έλληνας υπάλληλος στον χρόνο υπηρεσίας στον ίδιο εργοδότη ως πηγή αυξημένης υποχρέωσης του δεύτερου, άσχετα από τις επικρατούσες οικονομικές συνθήκες. Σε αυτό βεβαίως έχει συμβάλλει το στρεβλό εργασιακό θεσμικό πλαίσιο το οποίο, μέχρι πρότινος τουλάχιστον, αντάμοιβε πλουσιοπάροχα, τόσο μισθολογικά όσο και σε επίπεδο ύψους αποζημίωσης, την ηλικιακή εξέλιξη του εργαζομένου και όχι την παραγωγικότητά του. Ένα εργασιακό πλαίσιο το οποίο εύστοχα ο καθηγητής Ι. Ληξουριώτης χαρακτήρισε σε πρόσφατη ομιλία του “φυλετικό”, “συγκρουσιακό” και κυρίως απολύτως ξεπερασμένο σε όρους μετα-βιομηχανικούς.

Η εργασιακή σχέση είναι κατά βάση μια εμπορική σχέση μεταξύ δύο ανθρώπων με ελεύθερη βούληση. Οι βασικές αρχές του ελληνικού θεσμικού πλαισίου, ο εκπεφρασμένος στόχος του οποίου είναι η “προστασία” του εργαζόμενου από τον εργοδότη, τις αγορές, το καπιταλιστικό σύστημα κλπ, δηλαδή η εργασία αορίστου χρόνου, η επακριβώς ορισμένη ειδικότητα και ο συγκεκριμένος χώρος εργασίας έχουν ξεπεραστεί πρακτικά εδώ και δεκαετίες ενώ σήμερα το “γραφείο” ενός υπαλλήλου μπορεί να είναι ακόμη και το κινητό του τηλέφωνο ή το tablet.

Το θεσμικό πλαίσιο που διέπει τις εργασιακές σχέσεις αλλάζει, έστω με τρόπο αργό και πρόχειρο, υπό την πίεση της τροϊκας που βλέπει με δέος την ανεργία στους νέους να καλπάζει προς το δυσθεώρητο 60%. Πλέον η πραγματική νομιμοποίηση των “κοινωνικών εταίρων” αποτελεί βασική προϋπόθεση για περαιτέρω εξυγίανση. Ο νέος νόμος στα ΑΕΙ απέδειξε, μέσω της ανάδειξης με ηλεκτρονική ψηφοφορία των διοικήσεων των ΑΕΙ, ότι η συντριπτική πλειοψηφία της ακαδημαϊκής κοινότητας δεν εκπροσωπείτο τελικά από τους “εκπροσώπους” της.

Οι αλλαγές αυτές αποτελούν προϋπόθεση εκσυγχρονισμού της χώρας και εξόδου από την κρίση. Ένδειξη ότι έχουν πετύχει θα έχουμε όταν θα αρχίσει να φθίνει η χρήση της λέξης “αφεντικό” για να περιγράψει τον εργοδότη, τον προϊστάμενο και στην πραγματικότητα τον συνεργάτη.

Το ψάρι βρωμάει από το κεφάλι

Η ηλεκτρονική διακυβέρνηση (e-government) αποτελεί, εφ’ όσον χρησιμοποιηθεί σωστά, ένα από τα πολυτιμότερα εργαλεία αύξησης της αποτελεσματικότητας του κράτους με αντίστοιχη μείωση του κόστους παροχής υπηρεσιών στους πολίτες. Παρά το ότι, με δεδομένη την παραλυτική κρίση που βιώνουμε, η ανάπτυξη του e-government θα έπρεπε να ήταν πρώτη προτεραιότητα για την κυβέρνηση, το μόνο που βλέπουμε είναι αποτυχημένες ή δυσλειτουργικές εφαρμογές (π.χ. ΓΕΜΗ, ηλεκτρονική συνταγογράφηση). Ακόμη και στην περίπτωση της Γενικής Γραμματείας Πληροφοριακών Συστημάτων, αν και καταβάλλονται φιλότιμες προσπάθειες, δεν έχει κανείς παρά να συγκρίνει το taxisnet με το σύστημα e-banking οποιασδήποτε ελληνικής τράπεζας για να διαπιστώσει το έλλειμμα λειτουργικότητας, ευχρηστίας αλλά και δυνατοτήτων του πρώτου. Ιστορικά η ελληνική δημόσια διοίκηση εμπόδιζε κάθε σημαντική προσπάθεια εκσυγχρονισμού της ενώ η υιοθέτηση των τεχνολογιών πληροφορικής υπήρξε ανέκαθεν «υπαλληλοκεντρική» και όχι πελατοκεντρική (η σωστότερα «πολιτοκεντρική»). Έτσι η μόνη λύση θα ήταν μια κυβέρνηση με ισχυρή βούληση να υλοποιήσει επιτυχώς εφαρμογές οι οποίες θα βελτιώσουν την καθημερινότητα του πολίτη και μεσοπρόθεσμα θα οδηγήσουν σε ελάφρυνση των φόρων χάρη στις τεράστιες δυνατότητες μείωσης του διαχειριστικού κόστους, του ευρισκόμενου ακόμη εν πολλοίς στο χειρόγραφο τεφτέρι, ελληνικού κράτους. Δυστυχώς όμως δεν μπορεί να περιμένει κανείς τίποτε όταν ο διαδικτυακός τόπος του ίδιου του πρωθυπουργού (www.primeminister.gov.gr) είναι ο μόνος στην Ευρώπη που δεν παρέχει καμία δυνατότητα επικοινωνίας ούτε καν πληροφορίες για το πώς μπορεί κανείς να επικοινωνήσει κανείς με παραδοσιακό τρόπο (ταχυδρομείο, τηλέφωνο κλπ) με τον Πρόεδρο της Κυβερνήσεως. Όπως λέει και ο λαός, εδώ «το ψάρι βρωμάει από το κεφάλι».

Ο σκορπιός και ο βάτραχος

Μια απο τις πολύ αγαπημένες μου ιστορίες (θα λέγαμε "παραβολές") ζεν είναι αυτή που θέλει έναν σκορπιό και έναν βάτραχο να βρίσκονται παγιδευμένοι σε νησίδα στο μέσον ενός φουσκωμένου ποταμού. Τα νερά ανέβαιναν συνεχώς με βέβαιο αποτέλεσμα τον πνιγμό του σκορπιού. Ο σκορπιός ζήτησε τότε από τον βάτραχο να τον μεταφέρει στην πλάτη του μέχρι την απέναντι όχθη για να σωθεί. Ο βάτραχος του είπε ότι φοβάται ότι θα τον δαγκώσει και ο σκορπιός του απάντησε ότι κάτι τέτοιο θα ήταν βλακώδες από μέρους του δεδομένου ότι εάν το έκανε θα πνίγονταν και ο ίδιος. Ο βάτραχος συμφώνησε, αλλά περίπου στο μέσο της διαδρομής δέχθηκε το θανατηφόρο χτύπημα του σκόρπιου. Όντας στα τελευταία του, τον ρωτά: "τι κατάλαβες; Τώρα θα πνιγείς και εσύ". Και ο σκορπιός του απαντά "Δεν μπορούσα να κάνω αλλιώς. Είναι στη φύση μου."

Είναι βέβαιο ότι έχει σημειωθεί σοβαρή πρόοδος στην εικόνα της Ελλάδος μεταξύ των εταίρων μας στην ευρωζώνη και την Ε.Ε. Η επιτυχία της κυβέρνησης στην υλοποιηση, έστω και την τελευταία στιγμή, των δεσμευσεων μας και, κυρίως, η εμπέδωση της θέσης ότι το κόστος της παραμονής μας στο Ευρώ είναι μικρότερο αυτού της εξόδου άλλαξαν προς το θετικό την σχετική με την Ελλάδα ρητορική. Τι γίνεται όμως με την αξιοπιστία στο εσωτερικό; Εδώ η εικόνα είναι εξόχως απογοητευτική.

Οι νέες, απερίγραπτης αθλιότητας, φορολογικές ρυθμίσεις αυξάνουν την πολυπλοκότητα, εντείνουν την αδικία, ωθούν τους πολίτες στην φοροδιαφυγή και συνθλίβουν μια ακόμη φορά τις όποιες προοπτικές ανάπτυξης. Αντί για μια απλήκαι ενίαια κλίμακα φορολογίας εισοδήματος, ασχέτως της πηγής του και της ιδιότητας του φορολογούμενου , προκρίθηκε εκ νέου μια φόρμουλα που παραδέχεται την ανικανότητα της διοίκησης και κατανέμει ασσύμετρα τα βάρη με τροπο που μας σπρώχνει βαθύτερα στον φαύλο κύκλο της ύφεσης.

Την ίδια στιγμή η κυβέρνηση αποφάσισε να χρησιμοποιήσει το μεγαλύτερο μέρος των ελαχίστων χρημάτων που μένουν από την δόση για να τονωθεί η οικονομία στην καταβολή κατα μέσο όρο 28.500 ευρώ σε 42000 δημόσιους υπαλλήλους που δικαιούνται εφάπαξ, αντί π.χ. της εξόφλησης των παρόχων του συστήματος υγείας, της επιστροφής ΦΠΑ στις επιχειρήσεις κλπ.

Στο μέτωπο της Παιδείας, παρά τα πολύ καλά νέα από την εφαρμογή του νόμου Διαμαντοπούλου, ο νυν Υπουργός δεν μείωσε σημαντικά, ως όφειλε, τον αριθμό των εισακτέων συνεχίζοντας, με δυσβάσταχτο κόστος για τους φορολογουμένους, την δημιουργική απασχόληση χιλιάδων "τούβλων".

Η χαριστική βολή στην αξιοπιστία στο εσωτερικό έρχεται από τη σχεδιαζόμενη τοποθέτηση αποτυχημένων πολιτευτών σε θέσεις κλειδιά δημοσίων επιχειρήσεων και Οργανισμών. Και αυτό από μια κυβέρνηση της οποίας ηγείται ένα κόμμα το οποίο είχε στο παρελθόν το θάρρος να τοποθετήσει τον Π. Βουρλούμη στον ΟΤΕ και τον Τ.Αθανασοπουλο στη ΔΕΗ.

Παρά τα εύσημα των εταίρων μας στη πραγματικότητα δεν έχει υπαρξει μέχρι σήμερα βιώσιμη δημοσιονομική προσαρμογή. Οι άσχετοι με το εισόδημα φόροι ήδη δεν πληρώνονται σε σημαντικό βαθμό ενώ η "προσαρμογή" αναποφευκτα θα τελειώσει όταν στερέψουν οι καταθέσεις των κατόχων ακίνητης περιουσίας και της μεσαίας τάξης. Πραγματική προσαρμογή μπορεί να γίνει μόνο εάν απελευθερωθεί η οικονομία μέσω πραγματικών μεταρρυθμίσεων. Αντ´αυτών βλέπουμε ένα εντελώς αδιόρθωτο και απροσάρμοστο, σχεδόν αυτιστικό, πολιτικό σύστημα.

Μήπως τελικά είναι στη φύση του;

Ο γκρεμός του Στουρνάρα

Ο Υπουργός των Οικονομικών, ακολουθώντας την παράδοση του “Τιτανικού” του κου Παπακωνσταντίνου, περιέγραψε την ελληνική οικονομία ως ευρισκόμενη σε “δημοσιονομικό γκρεμό”* χωρίς να διευκρινίζει εάν έχουμε ήδη πέσει σε αυτόν ή τέλος πάντων το πότε πρόκειται να πέσουμε.

Αναγνωρίζω τις προσπάθειες του κου Στουρνάρα αλλά και το γεγονός ότι ανέλαβε τρομακτικά δύσκολα καθήκοντα και μάλιστα χωρίς την ασφάλεια της βουλευτικής ασυλίας. Έφερε εις πέρας μία ιδιαίτερα δύσκολη αποστολή χάρη στην οποία (ελπίζουμε ότι) δεν θα πτωχεύσουμε μέσα στο μήνα.

Ταυτόχρονα όμως δείχνει εξαιρετικά κακά δείγματα γραφής π.χ με το νέο φορολογικό νομοσχέδιο αλλά και την προτεραιότητα καταβολής του εφάπαξ στους Δημοσίους Υπαλλήλους.

Το φορολογικό πλαίσιο στην Ελλάδα είναι ήδη εξαιρετικά άδικο, πολύπλοκο και ασταθές ενώ η διαφθορά, η πολιτική κάλυψη και η ανεπάρκεια των ελεγκτικών υπηρεσιών επιτρέπουν σε σημαντικό (και γνωστό ως προς τα δημογραφικά του χαρακτηριστικά) μέρος του πληθυσμού να κλέβει. Ο κος Στουρνάρας θα έπρεπε από την πρώτη μέρα που ανέλαβε να συστήσει μία ομάδα που θα επεξεργαζόταν ένα νέο φορολογικό σύστημα, με ενιαία κλίμακα για όλους ανεξαρτήτως της πηγής του εισοδήματος (μισθοί, έσοδα ελευθέρων επαγγελματιών, τόκοι, μερίσματα και οποιοδήποτε άλλο εισόδημα), χωρίς αφορολόγητο αλλά με ένα πολύ μικρό μονοψήφιο ποσοστό για τα πρώτα 5.000 ευρώ. Ταυτόχρονα θα αξιοποιούσε εργαλεία εντοπισμού της φοροδιαφυγής π.χ. με την διασταύρωση τόκων στεγαστικών δανείων με το εισόδημα που δηλώνουν τα φυσικά πρόσωπα κατά την τελευταία 10ετία, αλλά και τη λίστα Λαγκάρντ κλπ. Παρενθετικώς ακόμη δεν έχει επιλεγεί ο μόνιμος Γραμματέας φορολογικών Εσόδων, μία από τις σημαντικότερες θετικές θεσμικές παρεμβάσεις της τρόικας.

Αντ’ αυτού σε μία μνημειώδους προχειρότητας διαδικασία που θυμίζει το “τρία διακόσια, να τ’αφήσω” που ακούμε στις επί ζυγίω πωλήσεις κατάφερε να τρομοκρατήσει το πανελλήνιο, να γονατίσει τη λιανική (και άρα τα έσοδα του επόμενου μήνα) και να προτείνει κάτι ακόμη πιο πολύπλοκο από το προηγούμενο. Γεγονός που δικαιολόγησε on camera χρησιμοποιώντας τη φράση “δημοσιονομικός γκρεμός” ώστε να πανικοβληθούν και οι τελευταίοι ψύχραιμοι.

Την ίδια στιγμή επιλέγει να διοχετεύσει το μεγαλύτερο μέρος των ελαχίστων χρημάτων που μένουν από την επόμενη δόση μετά την ανακεφαλαιοποίηση των Τραπεζών και την κάλυψη των τρεχουσών αναγκών, στην καταβολή του εφάπαξ των δημοσίων Υπαλλήλων. Ο Κέϊνς προέκρινε σε περιόδους ύφεσης την ελάφρυνση των φορολογουμένων που είναι πιθανότερο να δαπανήσουν τα χρήματά τους ώστε να μετριαστεί η πτώση της κατανάλωσης και η ύφεση. Ο κος Στουρνάρας, μετά τις οριζόντιες περικοπές που επιτυγχάνουν ακριβώς το αντίθετο, τώρα θέλει να δώσει δεκάδες χιλιάδες ευρώ κατά κεφαλήν, τα οποία ελάχιστα θα τονώσουν τη ζήτηση, σε δημοσίους υπαλλήλους οι οποίοι στην πλειονότητά τους δεν έχουν εισφέρει κατά τη διάρκεια του εργασιακού τους βίου τα αντίστοιχα ποσά. Ακόμη και οι χαμηλές αυτές εισφορές έχουν στην πράξη χαθεί εξ αιτίας της κακοδιαχείρισης και του PSI όπως συνέβει το 2008 στο Ταμείο Αλληλοβοηθείας Προσωπικού της Γενικής Τράπεζας. Στην τελευταία περίπτωση τα μέλη της διοίκησης του Ταμείου αφού το έριξαν έξω, φρόντισαν να πάρουν το εφάπαξ τους συνταξιοδοτούμενοι και παραιτούμενοι. Οι υπόλοιποι εργαζόμενοι δεν πήραν απολύτως τίποτε.

* η έννοια του δημοσιονομικού γκρεμού (fiscal cliff) υπάρχει στην οικονομική επιστήμη και ορίζεται ακριβώς. Είναι όμως πολύ ατυχές να χρησιμοποιείται από πολιτικό γιατί προκαλεί πανικό στους μη ειδικούς.