Ποιός φοβάται τα χταπόδια της Φουκουσίμα;

Σε όποιον είπα ότι θα ταξιδέψω στην Ιαπωνία η αντίδρασή του ήταν «μα δεν φοβάσαι τη ραδιενέργεια;». Σε αυτό απαντούσα ότι η ραδιενέργεια που φοβάμαι περισσότερο, είναι αυτή που "εισπράττει" κανείς από τις διάφορες, χρήσιμες και μη, αξονικές τομογραφίες και λοιπές ιατρικές απεικονίσεις. Οι Ιάπωνες σήμερα δεν φοβούνται αφού η συντριπτική τους πλειοψηφία πιστεύει ότι ο κίνδυνος έχει περιοριστεί στην περιοχή γύρω από το πυρηνικό εργοστάσιο της Φουκουσίμα. Ωστόσο οι πληγές από την καταστροφή θα αργήσουν πολύ να επουλωθούν. Ίσως αυτό να μην γίνει ποτέ στην περίπτωση του γεννημένου και μεγαλωμένου στη Φουκουσίμα φίλου μου Χιντέο Νισιχάρα, ο οποίος έχασε την αδελφή του που ζούσε τέσσερα μόλις χιλιόμετρα από τον σταθμό. Τρία ξαδέλφια του βρέθηκαν πολλούς μήνες μετά εγκλωβισμένα στο αυτοκίνητό τους σε μια απέλπιδα προσπάθεια να ξεφύγουν. Η αναγνώριση έγινε με ταυτοποίηση του DNA τους. Αντιθέτως αρκούντως ευτυχής ήταν ο εβδομηνταπεντάχρονος οδηγός ταξί που με πήγε στο ξενοδοχείο και μου εξήγησε πως το παραδοσιακό Κιότο υπέφερε ιδιαίτερα παρ’ότι βρίσκεται πολύ μακριά από τις περιοχές που έπληξε το φονικό τσουνάμι. Ως πόλη στηρίζεται σε μεγάλο βαθμό στους τουρίστες οι οποίοι σχεδόν εξέλιπαν μετά την καταστροφή. Τα πράγματα τώρα έχουν επανέλθει σε κάποιο βαθμό αλλά ο ίδιος παραμένει πολύ στενοχωρημένος για το γεγονός ότι η κυβέρνηση είπε ψέμματα και ενδεχομένως λέει ακόμη. Βλέπετε οι Αρχές στην Ιαπωνία απολαμβάνουν της απόλυτης εμπιστοσύνης των πολιτών, εμπιστοσύνη που επλήγη βάναυσα από την κακή διαχείριση, επικοινωνιακή και μη, της μεγάλης αυτής τραγωδίας.

Με εξαίρεση την ίδια την Φουκουσίμα, στην υπόλοιπη χώρα η ζωή έχει ξαναβρεί τους φυσιολογικούς της ρυθμούς. Την 1η Αυγούστου η καλή μου φίλη Άκικο Μίγια με κάλεσε να δούμε, από την ταράτσα του γραφείου της, τα φαντασμαγορικά πυροτεχνήματα που εκτοξεύονται κάθε χρόνο στο λιμάνι της Γιοκοχάμα, Οι Ιάπωνες έχουν μια θαυμάσια λέξη για αυτά. Τα αποκαλούν χάναμπι η, κυριολεκτικά, "λουλούδια της φωτιάς". Η γιορτή, στην οποία συμμετείχαν όλοι οι ένοικοι, πέρσι δεν έγινε από σεβασμό στη μνήμη των θυμάτων αλλά το κλίμα φέτος ήταν εξαιρετικό και τα ίδια τα πυροτεχνήματα εντυπωσιακότερα από άλλες χρονιές. Η Άκικο, βραβευμένη αρχιτέκτων, ανησυχεί σήμερα περισσότερο για την οικονομική κατάσταση και την δυσκολία με την οποία βρίσκει νέες δουλειές εξ αιτίας της μεγάλης κάμψης της οικοδομικής δραστηριότητας. Η κατάσταση που αντιμετωπίζουν όμως οι κάτοικοι της Φουκουσίμα είναι απείρως δυσκολότερη. Οι καταναλωτές δεν αγοράζουν τα αγροτικά προϊόντα και τα αλιεύματα της -κατ΄εξοχήν αγροτικής- περιοχής γιατί φοβούνται. Στα εστιατόρια των καλών ξενοδοχείων του Τόκιο υπάρχει μία διακριτική επιγραφή "ρωτήστε μας για την προέλευση του ρυζιού που χρησιμοποιούμε" που είναι ο Ιαπωνικός τρόπος να πει κανείς "μην ανησυχείτε, δεν έχουμε προϊόντα από τις πληγείσες περιοχές". Στις 2 Αυγούστου βγήκαν για πρώτη φορά στην ψαραγορά του Τσουκίτζι χταπόδια από τη Φουκουσίμα, τα οποία μετά από ενδελεχείς ελέγχους αποδείχθηκαν καθαρά. Ο μέσος Ιάπωνας βρίσκεται ενώπιον του δύσκολου διλήμματος: να τα αγοράσει και να υποστηρίξει τους συνανθρώπους του ή να προστατεύσει την υγεία του. Σε κάθε περίπτωση το θέμα της πυρηνικής ενέργειας βρίσκεται πλέον στην κορυφή της ατζέντας. Οι Ιάπωνες αντιλαμβάνονται απολύτως το πλήγμα που θα επιφέρει η κατάργησή της στην βιομηχανία τους αλλά δεν είναι διατεθειμένοι να διακινδυνεύσουν τη ζωή τους και την υγεία τους για αυτό. Οι τραγωδίες του Ναγκασάκι και της Χιροσίμα παραμένουν βαθιά χαραγμένες στη συλλογική μνήμη. Στις 4 Αυγούστου προβλήθηκε για πρώτη φορά το ντοκιμαντέρ Nippon no Uso: Hodo Shashinka Fukushima Kikujiro 90-sai ή σε ελεύθερη μετάφραση “Τα ψέμματα της Ιαπωνίας μέσα από τις φωτογραφίες του 90χρονου Κικουτζίρο Φουκουσίμα" (συμπτωματικά έχει το ίδιο επίθετο με το όνομα της περιοχής). Ο αυτοδίδακτος φωτορεπόρτερ έχει βγάλει μέχρι σήμερα περισσότερες από 250.000 φωτογραφίες, αρχής γενομένης από την καταγραφή της ζωής των θυμάτων της πυρηνικής βόμβας από τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο, με στόχο να αποκαλύψει ότι “Η Ιαπωνία λέει ψέμματα”. Χιλιάδες από αυτές ελήφθησαν γύρω από τους σταθμούς της Φουκουσίμα μετά το ατύχημα.

 

Σε μία κίνηση τακτικής το σύνολο των πενήντα εν λειτουργία αντιδραστήρων έκλεισαν πριν από τρεις μήνες "για συντήρηση" αλλά στις αρχές Ιουλίου επαναλειτούργησε αυτός στο Όχι, ξεσηκώνοντας θύελλα διαμαρτυριών. Κάθε Παρασκευή, μπροστά το γραφείο του πρωθυπουργού, γίνεται διαδήλωση με αυτό ακριβώς το αίτημα. Στις 29 Ιουλίου οργανώθηκε και άλλη, εκτάκτως, αν και ήταν Κυριακή, στην οποία κατά τους διοργανωτές συμμετείχαν 200.000 πολίτες και κατά την αστυνομία 17.000. Η πρώτη διαδήλωση, στις 29 Μαρτίου είχε μόνο 300 άτομα αλλά ο αριθμός τους αυξάνεται συνεχώς. Αυτό το φαινόμενο είναι ιδιαίτερα σπάνιο στην Ιαπωνία όπου τα πάντα συζητούνται διεξοδικά με αποτέλεσμα να υπάρχει πάντα συναίνεση πριν ληφθεί οποιαδήποτε απόφαση. Ο αρχικός σχεδιασμός ήταν η νέα ενεργειακή πολιτική της χώρας να έχει διαμορφωθεί έως τα τέλη Αυγούστου. Η κυβέρνηση έχει οργανώσει συζητήσεις γύρω από το θέμα σε έντεκα πόλεις σε όλη τη χώρα αλλά βρίσκεται αντιμέτωπη με την κατηγορία ότι πρόσφατα περιόρισε τεχνητά την συμμετοχή κατοίκων της Φουκουσίμα σε αυτές. Ακόμη και έτσι το 70% των συμμετεχόντων τάχθηκε υπέρ της πλήρους κατάργησής της πυρηνικής ενέργειας μέχρι το 2030. Ανεξάρτητα της άποψης που έχει κανείς για το ζήτημα, η Ιαπωνία είναι σήμερα βαθύτατα προβληματισμένη. Οι αποφάσεις για την ενεργειακή πολιτική που ήταν προγραμματισμένο να ανακοινωθούν στα τέλη Αυγούστου μετατίθενται για τον Σεπτέμβριο, η και αργότερα. Όποιες και εάν είναι αυτές οι επιπτώσεις για τη χώρα θα είναι τεράστιες όπως και τα διλήμματα που εμπεριέχουν.

* δημοσιεύθηκε στο "Κ" της Καθημερινής της 12ης Αυγούστου 2012