Το καταστροφικό για την Ελλάδα φαινόμενο της «υστέρησης» στην αγορά εργασίας

Η «υστέρηση» (αγγλικά:Hysteresis) είναι μια υπόθεση αναφορικά με το επίπεδο ανεργίας σε μια οικονομία βάσει της οποίας μια βραχυπρόθεσμη αύξηση της ανεργίας συνήθως επιμένει ακόμη και εάν στη συνέχεια βελτιωθούν οι οικονομικές συνθήκες και δημιουργηθούν θέσεις εργασίας. Απλουστευτικά θα λέγαμε ότι και στην ανεργία ισχύει η λαϊκή ρήση «ουδέν μονιμότερον του προσωρινού».

Το φαινόμενο της υστέρησης προκαλείται:

Α) από τις αγκυλώσεις στην αγορά εργασίας που προστατεύουν όσους ήδη εργάζονται και οδηγούν σε επίπεδα μισθών όπου δεν συμφέρει στους εργοδότες να προσλάβουν ανέργους, οι οποίοι ως γνωστόν δεν εκπροσωπούνται στις συλλογικές διαπραγματεύσεις. Αυτό είναι γνωστό ως “insider/outsider model” και δε νομίζω ότι υπάρχει χώρα με πιο έντονο αυτό το φαινόμενο από την Ελλάδα (τουλάχιστον πριν τις ρυθμίσεις του μακροπρόθεσμου).

Β) Από το γεγονός ότι η  επί μακρόν ανεργία μειώνει τις ικανότητες του εργαζομένου ο οποίος από τη μία ξεχνά τις δεξιότητές του και από την άλλη δεν ακολουθεί την τεχνική/μεθοδολογιακή πρόοδο που εν τω μεταξύ συντελείται στο αντικείμενό του. Έτσι ακόμη και εάν η ανάκαμψη της οικονομίας δημιουργήσει θέσεις εργασίας ο μακροχρόνια άνεργος δεν έχει τις ικανότητες και ενίοτε τη διάθεση, να τις καλύψει. Στη χώρα μας υπάρχει και μια δραματική πτυχή αυτού του φαινομένου η οποία αφορά στους νέους που αδυνατούν να βρουν απασχόληση με αποτέλεσμα να μην αποκτούν κατ'αρχήν τις κρισιμότατες δεξιότητες και την εμπειρία που προσφέρει μια θέση εργασίας.  Έτσι οι μισοί νέοι κάτω των 25 ετών που δεν έχουν βρει δουλειά είναι  π.χ. σαν τους γυμναστές οι  οποίοι μέχρι να διορισθούν μέσω επετηρίδας έχουν γίνει 150 κιλά και είναι εν τοις πράγμασι ανίκανοι προς εργασία (όχι ότι αυτό έχει καμία σημασία στο δημόσιο).

Η βαθύτατη ύφεση έχει εκτινάξει την ανεργία σε πραγματικά εφιαλτικά επίπεδα. Στο επίσημο ποσοστό που άγγιζε πέρσι τον Δεκέμβριο το 21%, δεν συμπεριλαμβάνονται  όσοι εργάζονται και δεν πληρώνονται ο αριθμός των οποίων ξεπερνά τους 400.000, όσοι εργάζονται με μειωμένο ωράριο, λιγότερες ημέρες ή εκ περιτροπής αλλά και οι στρατευμένοι νέοι οι οποίοι είναι και αυτοί στην πραγματικότητα άνεργοι. Παρενθετικώς η στράτευση ακόμη και στις καλές οικονομικά εποχές προκαλούσε τρόπον τινά το φαινόμενο της υστέρησης κυρίως στις περιπτώσεις των εξ αναβολής κληρωτών.

Το φαινόμενο της υστέρησης παρουσιάζεται και σε προηγμένες οικονομίες με υψηλή ανταγωνιστικότητα. Σε οικονομίες με βαρύτατες δομικές αδυναμίες, εκτεταμένη διαφθορά, χαμηλό επίπεδο εκπαίδευσης και δεξιοτήτων όπως η ελληνική αυτό έχει τραγικές συνέπειες. Κάθε θέση εργασίας που χάνεται αναπληρώνεται πολύ δύσκολα και ακόμη και όταν (εάν) παρουσιάσουμε επιτέλους ανάπτυξη δεν θα έχουμε το ανθρώπινο δυναμικό να την τροφοδοτήσουμε σε καμία βαθμίδα (το ιδιαίτερα εξειδικευμένο ανθρώπινο δυναμικό μεταναστεύει με αυξανόμενους ρυθμούς οδηγώντας σε ένα εκτεταμένο brain drain).

Η ανάσχεση της αύξησης της ανεργίας πρέπει να αποτελέσει την πρώτη προτεραιότητα. Το υπουργείο Εργασία θα διοχετεύσει 1,2 δις Ευρώ σε δράσεις απασχόλησης οι οποίες συναγωνίζονται η μία την άλλη σε βαθμό ανοησίας (π.χ. πρόγραμμα εκμάθησης σελίδων κοινωνικής δικτύωσης σε αστέγους και άλλες ευπαθείς ομάδες του πληθυσμού, απασχόληση σε Δήμους η συντριπτική πλειοψηφία των οποίων ήδη απασχολούν πολλαπλάσιο προσωπικό αυτού που χρειάζεται). Ταυτόχρονα δεν κάνει απολύτως τίποτα για την άρση των αγκυλώσεων  στον τρόπο υπολογισμού των αμοιβών, στις αποζημιώσεις απόλυσης και στις μη μισθολογικές επιβαρύνσεις (βλ. Αλλού πρέπει να τραβηχτούν οι «κόκκινες γραμμές» στα εργασιακά).  

Σε ένα εξαιρετικό άρθρο στην Καθημερινή της 31.12.2011 ο καθηγητής Κώστας Μεγήρ γράφει «στην Ελλάδα η αγορά εργασίας περιορίζεται συστηματικά από υπερβολικές ρυθμίσεις. Το αποτέλεσμα είναι η υψηλή ανεργία και μία από τις χαμηλότερες παραγωγικότητες ανά εργατοώρα στην Ευρωπαϊκή Ενωση». Και συνεχίζει: «το πρόβλημα με την αγορά εργασίας έγκειται στην πληθώρα των περίπλοκων ρυθμίσεων, των διακρίσεων ανάμεσα σε κατηγορίες εργαζομένων όσον αφορά τους κανονισμούς για τις απολύσεις και τον ρόλο που παίζουν τα συνδικάτα.[..]. Οι όροι εργασίας μπορούν και πρέπει να ρυθμίζονται από ιδιωτικές συμβάσεις σε μια αγορά που διέπεται από ανταγωνισμό, και όχι με νομοθετήματα». 

Η αποκατάσταση της λειτουργίας της αγοράς εργασίας αποτελεί προϋπόθεση εξόδου από την κρίση σε συνδυασμό με την δημιουργία κατάλληλων συνθηκών για επενδύσεις με την μείωση του κράτους, την πάταξη της διαφθοράς, την αποκατάσταση της λειτουργίας της δικαιοσύνης και την δραματική βελτίωση της αποτελεσματικότητας του κράτους. Διότι ταυτόχρονα με το φαινόμενο της υστέρησης στην απασχόληση συντελείται και μια ταχεία συρρίκνωση του κεφαλαίου, το οποίο σε αντίθεση με την κρατούσα αντίληψη στην Ελλάδα, αποτελεί την βασικότερη πηγή πλούτου και ευημερίας σε μια οικονομία. Εάν δεν αναπληρωθεί το κεφάλαιο που χάνεται συνεπεία της ύφεσης, της διαφθοράς, των αδυναμιών στη δικαιοσύνη και της έλλειψης αποτελεσματικών θεσμών τότε σε συνδυασμό με το φαινόμενο της «υστέρησης» είμαστε όντως χαμένοι.


* Δημοσιεύθηκε στις 20.05.2012 στην Καθημερινή της Κυριακής