Ο ανατρεπτικός κύριος Ίτο

Η βιβλιοθήκη του Σεντάι

Δεν είναι σύνηθες για έναν αρχιτέκτονα να παρίσταται στην κατεδάφιση ενός κτίσματός του. Και ακόμη σπανιότερο το θέαμα της καταστροφής να μην του προκαλεί καμία απολύτως θλίψη, “αφού το σπίτι έχει εκπληρώσει πλέον τον σκοπό του”. Αλλά ο φετινός νικητής του περίφημου διεθνούς βραβείου Πρίτσκερ, ο 71χρονος Ιάπων Τόγιο Ίτο, κάθε άλλο παρά συνηθισμένος είναι. Γεννημένος το 1941 στην -υπό Ιαπωνική τότε κατοχή- Κορέα, έζησε εκεί μόλις δύο χρόνια αφού η οικογένειά του επέστρεψε το 1943 στην Ιαπωνία. Αρχικά ονειρευόταν να γίνει παίκτης του μπέιζμπολ, αλλά τελικά τον κέρδισε η αρχιτεκτονική την οποία σπούδασε στο Πανεπιστήμιο του Τόκιο. Το ταλέντο του δεν άργησε να φανεί, αφού η διπλωματική του εργασία απέσπασε το βραβείο του Πανεπιστημίου. Μετά από μόλις έξι χρόνια εργασίας στο γραφείο του μοντερνιστή αρχιτέκτονα Kiyonori Kikutake άνοιξε, σε ηλικία τριάντα ετών, γεγονός πρωτοφανές για τα δεδομένα της χώρας, το δικό του studio, το οποίο και ονόμασε αρχικά Urbot ή Urban Robot - «αστικό ρομπότ» και στη συνέχεια “Τόγιο Ίτο και συνεργάτες”.

Το 1976 η μεγάλη του αδελφή χήρεψε και ήθελε να φύγει από το διαμέρισμα στο οποίο κατοικούσε σε ένα ψηλό κτήριο στο Τόκιο. Ο Ίτο σχεδίασε και της έκτισε το «άσπρο σπίτι σε σχήμα U», το οποίο ήταν ερμητικά κλειστό, σαν φρούριο, με ελάχιστα ανοίγματα στην εξωτερική του πλευρά. Ο κήπος της εσωτερική αυλής, έφερνε τους ενοίκους του πιο κοντά στη γη και στη φύση αλλά και μεταξύ τους, κατά την δύσκολη περίοδο του πένθους. Μετά από πολλά χρόνια διαμονής, η αδελφή του και οι ανιψιές του μετοίκησαν, και το 1997 ο Ίτο γκρέμισε το σπίτι. Αργότερα είπαν ότι αισθάνονταν ότι “ζούσαν σε ένα φέρετρο”.

Δύο χρόνια νωρίτερα ο Ίτο είχε κερδίσει τον δημόσιο διαγωνισμό για το γνωστότερο ίσως έργο του σήμερα, τη βιβλιοθήκη του Σεντάι, ένα συγκλονιστικό, αέρινο, διαφανές κτίριο. Έτσι μετά το κλειστό και εσωστρεφές White U, διέπρεψε σχεδιάζοντας ένα οικοδόμημα στο οποίο δύσκολα διακρίνονται τα όρια μεταξύ του εξωτερικού και του εσωτερικού χώρου. Τα οριζόντια φέροντα στοιχεία, οι πλάκες, κρέμονται από ατσάλινες κυλινδρικές κολώνες που μοιάζουν με δικτυωτούς κορμούς δένδρων δίνοντας την αίσθηση ενός αιωρούμενου κτηρίου. Παρά την “εύθραυστη” εικόνα της, η βιβλιοθήκη άντεξε κατά τρόπο αξιοθαύμαστο την καταστροφική δύναμη του ισχυρότατου σεισμού το 2011. Μετά το φονικό τσουνάμι ο Ίτο και μία ομάδα συνεργατών του ανέπτυξαν τη ιδέα για ένα «σπίτι για όλους» που θα στεγάζει προσωρινά τους επιζώντες. “Αρχιτέκτονας “, είπε τότε ο Ίτο «είναι κάποιος που μπορεί να κάνει έναν χώρο συσσιτίου να δείχνει ανθρώπινος, να τον κάνει λίγο ομορφότερο, λίγο πιο άνετο». Και συνεχίζει «μία πληγείσα περιοχή όπου τα πάντα έχουν χαθεί μας δίνει τη δυνατότητα για μια φρέσκια ματιά, από μηδενική βάση για το τι πραγματικά είναι η αρχιτεκτονική».

Κατά τη διάρκεια της καριέρας του ο ταλαντούχος αρχιτέκτονας ήταν πάντα ανατρεπτικός. Πριν ακόμη ολοκληρωθεί η κατασκευή της Mediatheque του Σεντάι ο Ίτο εξέφρασε την αγωνία του για τον «αναιμικό μινιμαλισμό» της Ιαπωνικής αρχιτεκτονικής γράφοντας: “βεβαίως, πολλά από αυτά τα χαρακτηριστικά ισχύουν και στην δική μου αρχιτεκτονική και αντιλαμβάνομαι ότι εξαιτίας του γεγονότος ότι υπερασπίστηκα το ελαφρύ, το εφήμερο και το διαφανές έχω και εγώ ευθύνη για αυτό το σύνδρομο μεταξύ των συναδέλφων μου που γεννήθηκαν μόλις είκοσι χρόνια μετά από εμένα”. Ετσι στράφηκε στη «νέα - πραγματική αρχιτεκτονική», φοβούμενος ότι ο ιαπωνικός μινιμαλισμός είχε γίνει πλέον κλισέ. Χαρακτηριστικό της μετά-Σεντάι περιόδου του είναι το κτίριο της Όπερας της Ταϊτσούνγκ στην Ταϊβάν, η κατασκευή του οποίου αναμένεται να ολοκληρωθεί στο τέλος του χρόνου. Το κάθε άλλο παρά αέρινο οικοδόμημα ορίζει εκ του μηδενός την έννοια του οπερετικού θεάτρου. Μόλις ολοκληρωθεί θα μοιάζει με μία σειρά από λευκές σπηλιές που ενώνονται οριζόντια και κάθετα με δυσδιάκριτα τα όρια τοίχων και δαπέδου.

Άλλα γνωστά και συναρπαστικά κτήρια του είναι η δημοτική αίθουσα τελετών (κηδειών) στο Γκίφου, η εντυπωσιακή βιβλιοθήκη της Σχολής Καλών Τεχνών Τάμα στο Τόκιο, η κατοικία «White O» στην Μαρμπέλα της Χιλής, η γνωστή Serpentine Gallery στο Λονδίνο αλλά και το κατάστημα υποδημάτων Tods στο χλιδάτο Ομότε-σαντό στο Τόκιο. Η σπουδαιότητα του Ίτο δεν έγκειται στα έργα του, στα οποία η αρχιτεκτονική μοιάζει να ξεπερνά τους εγγενείς περιορισμούς της και η ιδέα καθεαυτή έχει μεγαλύτερη σημασία από το φυσικό της αποτέλεσμα, αλλά στην συνεχή ανατροπή. Είναι από τους ελάχιστους που ουδέποτε εγκλωβίστηκε σε μία μανιέρα, που συχνά αρνήθηκε την ίδια του τη δουλειά πριν ακόμη αυτή χτιστεί, που δεν λυπόταν όταν αυτή γκρεμιζόταν. Στην οικονομία ο Σουμπέτερ μίλησε για «δημιουργική καταστροφή», την οποία κατά κάποιο τρόπο κάνει πράξη στον κλάδο του ο σπουδαίος αυτός Ιάπωνας αρχιτέκτων κατά τη διάρκεια της σαραπεντάχρονης καριέρας του. Μέλος μίας κατ'εξοχήν κομφορμιστικής κοινωνίας ο Ίτο είναι ένας κατά συρροή επαναστάτης o οποίος όχι μόνο τιμήθηκε αλλά και τιμά το βραβείο Πρίτσκερ. Είναι ο έκτος κατά σειρά Ιάπων που επιλέγεται για το αποκαλούμενο “Νομπέλ της αρχιτεκτονικής” ενώ, σε μία ακόμη ανατροπή, είχαν ήδη βραβευθεί με αυτό προ τριετίας δύο εκ των μαθητών του, οι Kazuyo Sejima and Ryue Nishizawa.

Δημοσιεύθηκε στο περιοδικό "Κ" της 31.2.2013