Η επιβολή ορίων στις πληρωμές τοις μετρητοίς*

H  νέα κυβέρνηση ευαγγελίζεται τη μείωση των φόρων και τη διευκόλυνση της επιχειρηματικής δραστηριότητας, με στόχο την ανάπτυξη. Ωστόσο, πρόσφατο δημοσίευμα της «Καθημερινής» («Οι μειώσεις φόρων του 2020 στο εισόδημα και στα ακίνητα», 15.07.2019) αναφέρει ότι «σχεδιάζεται και η μείωση του ορίου χρήσης μετρητών. Το όριο των 500 ευρώ ενδεχομένως να διαφοροποιείται ανά κλάδο, ανάλογα με τον κίνδυνο για φοροδιαφυγή». Πέρα από τα μάλλον ανυπέρβλητα νομικά και πρακτικά προβλήματα που συνεπάγεται τυχόν διαφοροποίηση ανά κλάδο, το υφιστάμενο όριο είναι ήδη εξαιρετικά χαμηλό σε σχέση με τα ισχύοντα τόσο την Ε.Ε. όσο και στις ανεπτυγμένες χώρες διεθνώς. Ερχεται μάλιστα σε αντίθεση με την εκπεφρασμένη πολιτική της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, η οποία τον Ιούνιο του 2018 εγκατέλειψε οριστικά τα σχέδιά της για επιβολή CPLs (Cash Payments Limits – Ορια χρήσης μετρητών στις πληρωμές), έπειτα από μελέτη και διαβούλευση που κράτησε περισσότερο από ένα χρόνο. Η σχετική αναφορά της Κομισιόν κατέληξε στο συμπέρασμα ότι «η επιβολή ορίων στις πληρωμές τοις μετρητοίς είναι ευαίσθητο θέμα για τους πολίτες της Ευρωπαϊκής Ενωσης, πολλοί από τους οποίους θεωρούν τη δυνατότητα πληρωμής σε μετρητά θεμελιώδη ελευθερία, η οποία δεν πρέπει να περιοριστεί δυσανάλογα [σ.σ. σε σχέση με τον σκοπό για τον οποίο επιβάλλεται]. Τα αποτελέσματα της διαβούλευσης, στην οποία συμμετείχαν περισσότερα από 30.000 άτομα, είναι συντριπτικά: το 95% των ερωτηθέντων στο σύνολο της Ε.Ε. αλλά και στην Ελλάδα ήταν αντίθετοι στην επιβολή περιορισμών. Στην ερώτηση εάν υποθετικά επιβληθεί όριο πανευρωπαϊκά, ποιο θα έπρεπε είναι αυτό, οι περισσότεροι απάντησαν «υψηλότερο των 9.500 ευρώ».

Αντίστοιχα το 78% των επιχειρήσεων θεωρεί ότι τυχόν επιβολή περιορισμών θα δημιουργήσει προσκόμματα στη λειτουργία τους λόγω, μεταξύ άλλων, του κόστους των εναλλακτικών τρόπων πληρωμής και του ότι υπάρχει κίνδυνος να χάσουν πελάτες που επιμένουν να πληρώσουν με μετρητά. Συνολικά, η συντριπτική πλειονότητα των συμμετεχόντων απάντησε ότι η επιβολή περιορισμών δεν δικαιολογείται σε σχέση με τον επιδιωκόμενο σκοπό (καταπολέμηση εγκληματικών δραστηριοτήτων, τρομοκρατίας ή φοροδιαφυγής). Ομοίως η μελέτη της Επιτροπής συμπέρανε ότι τα CPLs δεν μπορούν να αποτρέψουν τη χρηματοδότηση τρομοκρατικών ενεργειών, ίσως όμως να είναι χρήσιμα στην καταπολέμηση της νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες.

Μία ακόμη σημαντική διαπίστωση είναι ότι οι διαφορές που παρατηρούνται σχετικά με τα CPLs στη νομοθεσία των κρατών-μελών στρεβλώνουν τον ανταγωνισμό και εντείνουν την άνιση μεταχείριση των επιχειρήσεων. Στην περίπτωση της Ελλάδας οι περιορισμοί στην πραγματικότητα ταλαιπωρούν τις συνεπείς επιχειρήσεις και τους πελάτες τους, χωρίς να δημιουργούν ιδιαίτερα προβλήματα στους φοροδιαφεύγοντες, οι οποίοι προφανώς δεν καταγράφουν στα βιβλία τους εισπράξεις όταν δεν έχουν εκδώσει παραστατικό. Ιστορικά, τόσο η ΑΑΔΕ όσο και οι υπηρεσίες του υπουργείου Οικονομικών αντιμετωπίζουν πολίτες και επιχειρήσεις εκ προοιμίου ως φοροφυγάδες και αναζητούν «λύσεις» στην κατεύθυνση του βάναυσου περιορισμού θεμελιωδών ελευθεριών και δικαιωμάτων τους (CPLs, υποχρεωτική χρήση POS, περιουσιολόγιο, τραπεζικό και φορολογικό απόρρητο). Αυτές οι αμφιβόλου αποτελεσματικότητος ρυθμίσεις ενδέχεται τελικά να περιορίζουν τα δημόσια έσοδα περιστέλλοντας την οικονομική δραστηριότητα. Το μόνο βέβαιο, πλην εξόχως αρνητικό, αποτέλεσμά τους είναι ο ιδιαίτερα επικίνδυνος περιορισμός της ελευθερίας και των δικαιωμάτων των Ελλήνων πολιτών, που καθίστανται τελικά πολίτες δεύτερης κατηγορίας σε σχέση με τους άλλους Ευρωπαίους.

* φολοξενήθηκε ευγενώς στο φύλο της 22.7.2019 της Καθημερινής

Τα «τερλίκια» ως συστημικό πρόβλημα

Η Ελληνική Αστυνομία, αρχικά, και στη συνέχεια η Ανεξάρτητη Αρχή Δημοσίων Εσόδων του ελληνικού κράτους επέβαλαν πρόσφατα πρόστιμα 200 ευρώ και 2.600 ευρώ, αντίστοιχα, σε μία 90χρονη κυρία που προσπαθούσε να επιβιώσει πουλώντας πλεκτές παντόφλες («τερλίκια») προς 3-4 ευρώ το ζευγάρι, στη λαϊκή αγορά της περιοχής της. Η κατακραυγή που ακολούθησε στα μέσα μαζικής ενημέρωσης οδήγησε σε αναδίπλωση και τις δύο υπηρεσίες, ενώ ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας κάλεσε τον διοικητή της ΑΑΔΕ και του είπε ότι «πρέπει [...] να γνωρίζουν οι Αρχές είσπραξης των κάθε είδους εσόδων ότι πρέπει να τηρούν την αρχή της νομιμότητας και αυτές, όπως και οι πολίτες. Και να θυμούνται ότι μέρος της αρχής της νομιμότητας και πολύ σημαντικό, γιατί έχει βάση στο Σύνταγμα, είναι ο ανθρωπισμός, η δικαιοσύνη και η κοινωνική δικαιοσύνη. Ας μην ξεχνάμε, σε τέτοιες ώρες και σε τέτοιους καιρούς, τον άνθρωπο, όταν ασκούμε τα καθήκοντά μας». Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας, ως επιφανής νομικός, θα έπρεπε να είχε αντιληφθεί εν προκειμένω τον εξόχως αντιφατικό χαρακτήρα του σχολίου του. Από θεσμικής πλευράς γενικά στην Ελλάδα, ειδικά στη φορολογική νομοθεσία και νομολογία, «ο ανθρωπισμός, η δικαιοσύνη και η κοινωνική δικαιοσύνη» δεν είναι «μέρος της αρχής της νομιμότητας». Εξίσου αντιφατικός ήταν και ο διοικητής της ΑΑΔΕ που είπε ότι η Αρχή της οποίας προΐσταται «πρέπει να δείχνει την κατανόηση και την ευαισθησία σε όσες περιπτώσεις απαιτείται», για να το διορθώσει αργότερα λέγοντας ότι «χρειάζεται ο νομοθέτης να επανεξετάσει συνολικά το σχετικό πλαίσιο κι εμείς στην ΑΑΔΕ είμαστε έτοιμοι να τα δούμε όλα αυτά από κοινού».

Στην υπόθεση της ταλαίπωρης γριούλας τόσο η αστυνομία όσο και τα στελέχη της ΑΑΔΕ έκαναν νομίμως τη δουλειά τους και εγκαλούνται για αυτό από τον ίδιο τον ΠτΔ. Στην πραγματικότητα, την ευθύνη έχουν οι κατά καιρούς νομοθέτες αλλά και οι υπηρεσίες του υπουργείου Οικονομικών και της ΑΑΔΕ που «ερμηνεύουν», συχνά όπως θέλουν, τη φορολογική νομοθεσία με τις περίφημες εγκυκλίους, οι οποίες μέχρι τα τέλη του περασμένου χρόνου έφεραν το αναχρονιστικό πρόθεμα «ΠΟΛ», από τη λέξη «πολύγραφος». Η υπόθεση των «τερλικιών» δεν είναι η εξαίρεση αλλά ο κανόνας, εξαιτίας ενός εγγενώς άδικου, στρεβλού και θεσμικά άρρωστου φορολογικού συστήματος.

Γνωστός δημοσιογράφος, πριν από περίπου 25 χρόνια, είχε υπολογίσει ότι ένας οδηγός που τηρεί ευλαβικά τα όρια ταχύτητας χρειαζόταν γύρω στις έντεκα ώρες για να φθάσει από την Αθήνα στη Θεσσαλονίκη. Το υφιστάμενο φορολογικό πλαίσιο δεν διαφέρει, κατ’ αναλογίαν, από την προαναφερθείσα παράνοια, ενώ το ζητούμενο είναι να αλλάξει ριζικά και να προσομοιάζει με τον σημερινό ΠΑΘΕ, τα όρια ταχύτητας του οποίου καθιστούν τη νομιμότητα χρήσιμη και ανεκτή. Χωρίς να χρειάζεται κατανόηση και ευαισθησία, οι οποίες στη χώρα μας, όπου η φοροδιαφυγή και η διαφθορά εξακολουθούν να οργιάζουν, συχνά παρέχονται με το αζημίωτο.

Το δράμα των «τερλικιών» δεν μπορεί να χρεωθεί στην «αναισθησία» των Αρχών, οι οποίες σπανίως δείχνουν κατανόηση και ευαισθησία, αφού η βαυαρική τυπολατρία έχει εισαχθεί από τον 19ο αιώνα στο θεσμικό DNA της χώρας. Αντιθέτως, είναι σύμπτωμα ενός εγγενώς θεσμικά και συστημικά στρεβλού, άνισου, ψηφοθηρικού, αντιαναπτυξιακού και εντέλει μη βιώσιμου φορολογικού πλαισίου. Το οποίο σπρώχνει στη φοροδιαφυγή εκατοντάδες χιλιάδες φορολογουμένους, μεταξύ των οποίων και η άτυχη γριούλα με τα «τερλίκια», όχι επειδή δυστροπούν έναντι του κοινωνικού συνόλου αλλά καθαρά για λόγους επιβίωσης. Οσοι για πρακτικούς ή άλλους λόγους δεν μπορούν να κλέψουν φεύγουν από τη χώρα, προκαλώντας ένα καταστροφικό brain drain. Το ίδιο σύστημα έχει οδηγήσει σήμερα σχεδόν τους μισούς φορολογουμένους στο κόκκινο, εντείνοντας την αδικία και την οικονομική παράλυση. Για τον λόγο αυτό η δήλωση του διοικητή της ΑΑΔΕ περί ανάγκης συνολικής επανεξέτασης του φορολογικού πλαισίου έχει τεράστια σημασία. Γιατί στην Ελλάδα τα «τερλίκια» αντανακλούν απόλυτα τη φορολογική καθημερινότητα πολιτών και επιχειρήσεων.

* Καθημερινή, 6.5.2019

Μαθήματα από την Ιαπωνία

H ​​Ιαπωνία και ιδιαίτερα τα χωριά και οι πόλεις της, ήταν κατά το παρελθόν ιδιαίτερα ευάλωτα σε πυρκαγιές, αφού το σύνολο των σπιτιών ήταν ξύλινα. Χαρακτηριστική ήταν η «Μεγάλη φωτιά του Εντο», που ξέσπασε το 1657 στην περιοχή όπου βρίσκεται σήμερα το Τόκιο και πήρε περισσότερες από 100.000 ψυχές.

Χρειάστηκαν πολλά χρόνια για να ξαναχτιστεί η πόλη, ενώ ο Σογκούν αξιοποίησε την ευκαιρία ρυμοτομώντας εκ νέου τη μετέπειτα πρωτεύουσα της Ιαπωνίας. Η φωτιά αυτή υπήρξε καταλυτική για τη μελλοντική οργάνωση της πυρόσβεσης και γενικότερα της αντιμετώπισης των φυσικών καταστροφών.

Η αξιοθαύμαστη στάση των Ιαπώνων μπροστά στην καταστροφή δεν εξηγείται μόνο από τις δυσκολίες που αντιμετώπιζαν ιστορικά και τη σχετική, κατά το παρελθόν, απομόνωση της νησιωτικής αυτής χώρας από τον υπόλοιπο κόσμο. Εχει τις ρίζες της και στην κοινωνική οργάνωση, την προγονολατρική θρησκεία, σε αυτό δηλαδή που ο Λευκάδιος Χερν εύστοχα αποκάλεσε «the community cult», δηλαδή στον τρόπο με τον οποίο λειτουργεί ο Ιάπωνας εντός της κοινότητάς του.

Δεν είναι τυχαίο ότι εδώ και εκατοντάδες χρόνια κάθε χωριό ή περιοχή είχε τα δικά του «κούμι-τσο», δηλαδή τους κανόνες που ρύθμιζαν λεπτομερώς τις λειτουργίες του. Ενας εξ αυτών αναφέρει: «Οταν ξεσπά φωτιά, οι άνθρωποι πρέπει να σπεύσουν αμέσως επί τόπου, φέρνοντας ο καθένας έναν κουβά γεμάτο νερό και να καταβάλουν κάθε προσπάθεια να τη σβήσουν υπό τις οδηγίες των αξιωματούχων. Οσοι απουσιάσουν θα λογοδοτήσουν».

Για τον Ιάπωνα το καθήκον προς την κοινότητα είναι δεύτερη φύση του. Το καλό του συνόλου υπήρχε ανέκαθεν σημαντικότερο από εκείνο του ατόμου σε μια κοινωνία με ασφυκτικούς κανόνες, οι οποίοι όμως, αντί να λειτουργούν ως μέσο καταπίεσης, αποτελούν για τους Ιάπωνες τη βάση της αρμονικής συμβίωσης. Τους βοηθούν δε να αντιμετωπίσουν πολύ καλύτερα καταστάσεις εκτάκτου ανάγκης. Βεβαίως, η ικανότητα αυτή συνδυάζεται με τη λεπτομερή προετοιμασία και τον εξαντλητικό σχεδιασμό και οργάνωση «διά παν ενδεχόμενο».

Σε μία πυρκαγιά ή φυσική καταστροφή, το πρώτο τους μέλημα είναι, προφανώς, η προστασία της ζωής αλλά και της περιουσίας των πολιτών. Μετά τη λήξη του όποιου συμβάντος μελετούν προσεκτικά τα δεδομένα με στόχο να μην επαναληφθούν τυχόν λάθη στο μέλλον και επικαιροποιούν τα σχέδια εκτάκτου ανάγκης ενσωματώνοντας τη νέα εμπειρία.

Κατά τη διάρκεια αυτών των δύο σταδίων κανείς δεν ασχολείται με την απόδοση ευθυνών κάτι που γενικά θεωρείται δευτερεύον. Αυτό έρχεται στο τρίτο στάδιο, ενώ συνήθως η ανάληψη ευθύνης γίνεται σε επίπεδο ομάδας. Ταυτόχρονα ο επικεφαλής του οργανισμού ζητά δημόσια συγγνώμη και συχνά παραιτείται. Το έθιμο του συνδυασμού αυτής με τελετουργική αυτοκτονία (χαρακίρι, ή σωστότερα, σεπούκου) έχει ατονήσει εδώ και πολλές δεκαετίες. Σε κάθε περίπτωση πάντως στην Ιαπωνία τα δύο πρώτα στάδια είναι μακράν τα σημαντικότερα, διότι αντιλαμβάνονται ότι το να βρεθεί ποιος φταίει δεν λύνει το πρόβλημα ούτε αποτρέπει την επανάληψή του στο μέλλον.

Με δεδομένη την τραγωδία στην Αττική και την προφανή συστημική αποτυχία έχουμε να μάθουμε πολλά από τους Ιάπωνες, παρά τις μεγάλες διαφορές νοοτροπίας των δύο λαών. Ετσι, πριν αναζητηθούν και αποδοθούν επιχειρησιακές και πολιτικές ευθύνες, κάτι που πρέπει να γίνει σε κάθε περίπτωση, είναι σημαντικό να μάθουμε από τα λάθη μας για να αποφευχθεί παρόμοια τραγωδία στο μέλλον.

* φιλοξενήθηκε ευγενώς στην Καθημερινή της 30.7.2018