Η ανεργία στην Ελλάδα, που βρίσκεται σε καταστρεπτικά για την κοινωνία επίπεδα, θα ήταν σημαντικά χαμηλότερη εάν λειτουργούσε ομαλά η αγορά εργασίας. Η επιστημονική έρευνα έχει αποδείξει ότι, σε περιόδους ύφεσης, αυτή βαθαίνει και παρατείνεται όταν υπάρχουν θεσμικές αγκυλώσεις στα εργασιακά και όταν ο πήχυς της προστασίας των εργαζομένων βρίσκεται ψηλά. Η χώρα μας είναι σήμερα στην κορυφή από πλευράς θεσμικών αγκυλώσεων σε σύγκριση με το σύνολο των εταίρων μας. Σε κανένα άλλο κράτος-μέλος της Ευρωπαϊκής Ενωσης δεν αποφασίζει ο υπουργός εάν μια εταιρεία θα προσαρμόσει τον αριθμό των εργαζομένων της στις πραγματικές της ανάγκες, όπως αυτές διαμορφώνονται από τις επικρατούσες συνθήκες. Η μόνη άλλη χώρα όπου απαιτείται έγκριση των Αρχών για ομαδικές απολύσεις είναι η Ισπανία. Εκεί ο νόμος ορίζει ότι η αντίστοιχη Επιθεώρηση Εργασίας οφείλει να απαντήσει εντός δεκαπέντε ημερών σε κάθε αίτημα, άλλως θεωρείται ότι συναινεί.
Το πνεύμα της ευρωπαϊκής οδηγίας 59/98 που διέπει τις ομαδικές απολύσεις, τα όρια της οποίας ζητεί η τρόικα να εφαρμοστούν και στην Ελλάδα, δεν είναι για να τις εμποδίσει αλλά για να εξασφαλίσει ότι προηγείται διαβούλευση με τους εργαζομένους και ότι πραγματικά υπαγορεύονται από οικονομική αναγκαιότητα. Αρμόδια να κρίνουν σε κάθε περίπτωση είναι τα δικαστήρια στα οποία μπορούν να προσφύγουν εκ των υστέρων οι εργαζόμενοι εάν θεωρούν ότι δεν τηρήθηκαν οι διαδικασίες. Το να εμποδίζουν οι Αρχές τις απολύσεις, όπως συμβαίνει στην Ελλάδα, σημαίνει ότι απλώς καταδικάζουν το σύνολο των απασχολουμένων μιας επιχείρησης στην ανεργία και την κλείνουν. Στην ιστορία της χώρας δεν υπάρχει ούτε μία περίπτωση στην οποία το υφιστάμενο θεσμικό πλαίσιο να προστάτευσε στην πράξη έστω και μία θέση εργασίας.
Σε αντίθεση με τον δημόσιο τομέα, όπου οι θέσεις μπορούν να δημιουργηθούν νομοθετικά, π.χ. με την ίδρυση άχρηστων οργανισμών ή τη θέσπιση περιττών διαδικασιών, στον ιδιωτικό τομέα η απασχόληση εξαρτάται από τις οικονομικές συνθήκες, το θεσμικό πλαίσιο και από τις επενδύσεις. Οταν οι οικονομικές συνθήκες περιορίζουν τις ανάγκες μιας εταιρείας σε προσωπικό, είναι μάλλον αφελές να πιστεύει κανείς ότι μπορεί να την αναγκάσει, με θεσμικά-νομικά μέσα, να διατηρήσει τις περιττές θέσεις εργασίας.
Διεθνώς η τάση στην εργασιακή πολιτική είναι να προστατεύονται οι εργαζόμενοι και όχι οι θέσεις εργασίας. Αντί δηλαδή το κράτος να εξαναγκάζει τις εταιρείες να μην απολύουν, ασχολείται εντατικά με τη στήριξη, εκπαίδευση και επανένταξη των απολυμένων στην αγορά εργασίας. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση του ομίλου Λαναρά, όπου η προσπάθεια διατήρησης των μη βιώσιμων θέσεων εργασίας είχε τεράστιο κόστος για τους φορολογούμενους, χωρίς αποτέλεσμα.
Αντιθέτως, η λάθος αυτή στόχευση στέρησε τελικά στους απολυμένους του ομίλου τη δυνατότητα στήριξης από το Ευρωπαϊκό Ταμείο για την Παγκοσμιοποίηση, το οποίο ελάχιστα έχουμε αξιοποιήσει στη χώρα μας.
Χρειάζεται να γίνει επειγόντως ένας ψύχραιμος τεχνοκρατικός διάλογος για το θεσμικό πλαίσιο που διέπει την αγορά εργασίας στην Ελλάδα.
Δηλαδή να αποφασίσουμε, μεταξύ άλλων, ποιο επίπεδο προστασίας των εργαζομένων εξυπηρετεί καλύτερα την κοινωνία συνολικά, συμπεριλαμβανομένων και των ανέργων. Η προστασία, μέχρις ενός ορίου, λειτουργεί θετικά γιατί αυξάνει την παραγωγικότητα και τα κίνητρα του εργαζομένου να βελτιώσει τις δεξιότητές τους. Πέρα όμως από κάποιο όριο, μειώνει σημαντικά την κινητικότητα, η οποία έχει ευεργετικά αποτελέσματα στην ανταγωνιστικότητα και την καινοτομία, και κυρίως λειτουργεί ως τείχος το οποίο εμποδίζει τους ανέργους να εισέλθουν στην αγορά εργασίας.
Το φαινόμενο αυτό είναι γνωστό ως το insider/outsider model, δηλαδή η προνομιακή μεταχείριση των απασχολουμένων σε σχέση με τους ανέργους. Μία από τις σημαντικές παρενέργειές του, πέρα από τη μεγαλύτερη αύξηση της ανεργίας σε περιόδους ύφεσης, είναι ότι η απασχόληση δεν αυξάνεται όσο θα περίμενε κανείς όταν έρχεται η ανάπτυξη, διότι τα οφέλη της καρπούνται οι «από μέσα».
*δημοσιεύθηκε στην Οικονομική Καθημερινή της 22.03.2014
