Τα κόκκινα δάνεια σύμπτωμα προβλημάτων

Τ​​α κόκκινα δάνεια αποτελούν σημαντικό «αγκάθι» στην ανάπτυξη της ελληνικής οικονομίας. Δεσμεύουν κεφάλαια και δεν επιτρέπουν στις τράπεζες να χρηματοδοτήσουν υποσχόμενες επιχειρήσεις, ενώ όσο δεν «αντιμετωπίζονται», αυξάνεται ο κίνδυνος για νέα ανακεφαλαιοποίηση και bail-in. Γι’ αυτό οι επίσημοι πιστωτές και η ΕΚΤ πιέζουν για επιθετικότερη διαχείρισή τους και για την επίσπευση των πλειστηριασμών, οι οποίοι ακόμα εμποδίζονται από διάφορες, μάλλον περιθωριακές, ομάδες, με στόχο κυρίως τους «στρατηγικούς κακοπληρωτές». Για τους τελευταίους τίθεται μάλιστα, εμμέσως πλην σαφώς, και θέμα ηθικής τάξεως, αφού δυστροπούν εις βάρος του κοινωνικού συνόλου. Αυτή είναι η κρατούσα άποψη στον Τύπο και στην κοινή γνώμη, η οποία, χωρίς να είναι λαθεμένη, είναι μάλλον μυωπική. Ως προς το ηθικό σκέλος, η έκρηξη του αριθμού των «στρατηγικών κακοπληρωτών» ως ποσοστό των δανειοληπτών, σε σχέση, π.χ., με το 2007, δημιουργεί ερωτήματα, δεδομένου ότι η συγκεκριμένη κατηγορία συνήθως παρουσιάζει αποκλίνουσα συμπεριφορά ασχέτως των οικονομικών συνθηκών που επικρατούν.

Ταυτόχρονα, σχεδόν όλες οι τράπεζες ενέπιπταν, έως το ξέσπασμα της κρίσης, στην κατηγορία των «στρατηγικών κακοδανειστών», πουλώντας, ανεύθυνα και επιθετικά, καταναλωτικά κυρίως δάνεια. Προ της κρίσης μια ξένη τράπεζα, που έχει πλέον πουλήσει τις δραστηριότητές της στην Ελλάδα, μου είχε στείλει μια επιταγή 10.000 ευρώ «με τους καλύτερους όρους της αγοράς», προτείνοντάς μου να ανακαινίσω το σπίτι μου, να πάω το ταξίδι των ονείρων μου ή να χαρίσω κάτι μοναδικό στο αγαπημένο μου πρόσωπο. Μια άλλη –από αυτές που σήμερα αποκαλούνται συστημικές– μου τηλεφώνησε για να μου στείλει cash card, και αφού παραξενεύτηκα γιατί δεν είχα λογαριασμό εκεί, κατάλαβα ότι προσπαθούσαν κεκαλυμμένα να μου πουλήσουν δάνειο. Μια άλλη, επίσης συστημική σήμερα τράπεζα, μου είχε στείλει μια «χρυσή» πιστωτική κάρτα με υψηλότατο πιστωτικό όριο, χωρίς να έχω κάνει ποτέ αίτηση. Ακόμη και στα στεγαστικά δάνεια η μελέτη των Αρταβάνη, Morse και Τσούτσουρα (2015) έδειξε ότι οι τράπεζες είχαν άτυπους συντελεστές προσαύξησης των δηλωμένων εισοδημάτων συγκεκριμένων κατηγοριών δανειοληπτών, βάσει των οποίων προχωρούσαν σε εκταμιεύσεις δανείων, τα οποία «στα χαρτιά» δεν θα μπορούσαν να αποπληρωθούν ποτέ.

Μια επίσης εξαιρετικά ενδιαφέρουσα μελέτη των Lusardi & Tufano (2009) απέδειξε ότι μόνο το ένα τρίτο των πολιτών στις ΗΠΑ ήταν σε θέση να εκτιμήσουν τις οικονομικές επιπτώσεις ενός δανείου ή μιας πιστωτικής κάρτας. Γι’ αυτόν τον λόγο οι τράπεζες οφείλουν να πωλούν τις υπηρεσίες τους με μεγάλη υπευθυνότητα, κάτι που σε καμία περίπτωση δεν γινόταν πριν από την κρίση. Ασχέτως, όμως, του πώς μοιράζεται η ευθύνη μεταξύ κακοδανειστών και κακοπληρωτών, τα κόκκινα δάνεια είναι μια πραγματικότητα και συνιστούν μείζον πρόβλημα για τον χρηματοπιστωτικό τομέα και την οικονομία γενικότερα. Το βασικό ερώτημα, όμως, είναι αν τα κόκκινα δάνεια είναι καθαυτά το πρόβλημα ή αν αποτελούν το σύμπτωμα μιας ιδιαίτερα άρρωστης οικονομίας, με θεμελιώδη προβλήματα όπως το κόστος και οι στρεβλώσεις του ασφαλιστικού, το μέγεθος και η αναποτελεσματικότητα του κράτους, η παράλυση της Δικαιοσύνης, η έλλειψη οικονομικής ελευθερίας, οι εύθραυστοι θεσμοί γενικά, η καταστροφική φορολογία κ.λπ. Δεν είναι τυχαίο ότι ο σχεδιασμός των τραπεζών προβλέπει την επαναγορά από τις ίδιες του μεγαλύτερου μέρους των ακινήτων που θα εκπλειστηριαστούν, θέτοντας σοβαρά ζητήματα τόσο ηθικής τάξεως όσο και ουσίας, δεδομένου ότι αυτό δύσκολα μπορεί να χαρακτηριστεί «εξυγίανση».

Την ίδια στιγμή, οι ίδιες οι τράπεζες ως οργανισμοί αντιμετωπίζουν μεγάλες προκλήσεις λόγω του Διαδικτύου και τεχνολογιών όπως το blockchain, τις οποίες δύσκολα μπορούν να διαχειριστούν με τη σημερινή τους ιδιαίτερα βαριά οργανωτική δομή και στελέχωση. Για τους λόγους αυτούς η έμφαση που δίδεται στα κόκκινα δάνεια ως αυτοτελές πρόβλημα και ο θόρυβος περί «στρατηγικών κακοπληρωτών» αποπροσανατολίζουν ενδεχομένως από τα βαθύτερα προβλήματα.




*Δημοσιεύθηκε στο φύλλο της 6.11.2017 της Καθημερινής